'Het grote misverstand luidt: je moet werken voor je geld'

Echt werk is verworden tot het juk van de onderklasse, in plaats van het privilege van de elite, schrijft columnist Rutger Bregman. 'Als er bezuinigd moet worden, vliegen de verplegers, onderwijzers en schoonmakers er als eerste uit. Het legioen der papierduwers ontspringt de dans wel.'

Ooit het gevoel gehad dat de wereld zonder je kan? Dat als je 's ochtends blijft liggen niemand je zal missen? Het zou zomaar de norm kunnen worden.

Denk aan de hordes lobbyisten, bedrijfsadvocaten, pr-medewerkers, consultants, human resource-managers en accountants waar we vijftig jaar geleden nog prima zonder konden. Die goeie ouwe tijd, toen banken nog dienstverleners waren en hun gezamenlijke balans kleiner was dan het bbp (nu bijna vijf keer zo groot). Denk aan gemeenten en woningbouwcorporaties, waarbij eenderde van de arbeidsplaatsen op 'sturing en ondersteuning' is gericht. Of denk aan ministeries, waar de overhead oploopt tot wel 50 procent.

Troep die we niet nodig hebben
Natuurlijk, niet iedereen kan zomaar in bed blijven liggen. De hoboïst van het Residentie Orkest? Sven Kramer? Nee, ik doel slechts op die werknemers die - als ze er even over nadenken - zelf vinden dat ze niets van maatschappelijke waarde toevoegen. Zo is er in de afgelopen decennia een hele industrie opgetuigd met als enig doel troep te verkopen die we niet nodig hebben. Een dag per jaar hangen we aan de telefoon met een callcenter. Het wereldwijde reclamebudget is net zo groot als het bbp van België. De gemiddelde westerling krijgt minstens driehonderd reclameboodschappen voor zijn kiezen - per dag.

Toch is het nu meer in de mode je druk te maken over de manipulatieve nudges van de overheid. Dat zijn kleine psychologische foefjes die ons moeten verleiden tot een gezonder, veiliger en dus goedkoper leven. Schuif wat heen en weer in de kantine en zowaar, je gasten gaan 84 procent meer fruit en 30 procent minder brownies eten. Dag keuzevrijheid? In de avondkrant las ik dat de nudge een bedreiging vormt voor 'de kern van de manier waarop we samenleven'.

Heftig.

Maar, denk ik dan, worden we niet al jaren suf geprikkeld door de markt? Mag de overheid niet een beetje terugschurken? Iedere dag schreeuwt het goede leven ons toe: zuip, vreet, leen, werk, stress, koop en bedonder. Was er maar een Onzichtbare Hand die zin van onzin wist te onderscheiden, dan zouden we nog maar een paar uur per dag hoeven te werken. Wie had verwacht dat de efficiëntie van de markt vooral uit het opdringen van troep zou bestaan?

'Echt werk is voor de elite'
Isaac Asimov, de grote sciencefictionauteur, schreef er in 1964 een fascinerend essay over. Titel: Een bezoek aan de Wereldtentoonstelling van 2014. Asimov voorspelde de komst van kant-en-klaar maaltijden, waterkokers, e-readers, teleconferenties en zelfrijdende auto's. In 2014 zouden machines bijna al het werk hebben overgenomen. 'De mensheid zal zwaar lijden aan de ziekte van verveling', voorzag hij. In 2014 zou de psychiatrie de belangrijkste medische professie zijn - en echt werk iets voor de elite.

Asimov zat er precies naast.

Of althans, nergens zijn er zoveel psychologen per hoofd van de bevolking als in Nederland. Niet omdat de verveling, maar omdat de stress in opmars is. Echt werk is bovendien verworden tot het juk van de onderklasse, in plaats van het privilege van de elite. Stel je voor dat morgen alle lobbyisten staken voor een betere CAO. Lijkt me hilarisch. Maar wat als verpleegsters, onderwijzers of vuilnismannen hun werk neerleggen?

Een Britse denktank rekent voor dat een schoonmaker 10 pond aan waarde creëert voor iedere pond die hij verdient. Voor hetzelfde geld vernietigt een belastingaccountant 47 pond.

En toch: als er bezuinigd moet worden, vliegen de verplegers, onderwijzers en schoonmakers er als eerste uit. Het legioen der papierduwers ontspringt de dans wel. 'In onze samenleving lijkt er een algemene regel te zijn', schrijft David Graeber, hoogleraar aan de London School of Economics. 'Hoe groter het voordeel van iemands werk is voor andere mensen, hoe minder hij ervoor betaald krijgt.'

Vijftig jaar geleden waren we het er nog over eens: technologie zou ons naar een arbeidsloze samenleving brengen. Niemand kon voorzien hoeveel onnodige troep en overbodige banen we zouden creëren. Want één ding hebben wij kapitalisten met de oude communisten gemeen: een pathologische obsessie met werk. Bijstandstrekkers moeten koste wat kost blaadjes blazen, zoals een kassa in een Sovjetwinkel door drie man tegelijk werd bediend.

Het komt allemaal voort uit een groot misverstand - waarvan ik hoop dat we het ergens deze eeuw kunnen lozen. Het misverstand luidt: Je moet werken voor je geld.

De robotisering gaat zorgen dat bijna alle banen overgenomen zullen worden. Ook die van CEO. Een CEO neemt geen ingewikkelde beslissingen. Juist niet. Hij zit er voor om zijn beslissing te laten minimaliseren tot iets begrijpelijks. En dus iets eenvoudigs. Je zal zien dat banen voor hoogopgeleiden het makkelijkst door robots overgenomen kunnen worden. Is ook logisch want die mensen werken op basis van uitgebreide en reeds gedane studies. Voor laag opgeleide mensen ligt minder vast en die moeten meer zelf bedenken.

Ook politici nemen eenvoudige beslissingen. Daar komt bij dat 90% van de politici helemaal geen beslissingen nemen. Die stemmen zoals de leider zegt dat er gestemd moet worden. Natuurlijk zullen ze dat te vuur en te zwaard bestrijden maar helaas het is toch echt zo.

Neem Belgie. Daar hadden ze een tijdje geen regering. Het land liep geweldig en de economie groeide. Tot de nieuwe regering aan trad. Toen was het afgelopen.

Elke dag flitsen miljarden over de wereld aangestuurd door Robots. (computers)